Sosyal medyada yalan veya manipülatif bir haberle karşılaşmak artık günlük hayatın bir parçası. Ancak birkaç basit alışkanlık ve dijital araçla, paylaşılan bilginin gerçek olup olmadığını saniyeler içinde anlayabilirsiniz.
Sosyal medyada yalan veya manipülatif bir haberle karşılaşmak artık günlük hayatın bir parçası. Ancak birkaç basit alışkanlık ve dijital araçla, paylaşılan bilginin gerçek olup olmadığını saniyeler içinde anlayabilirsiniz.
İşte sosyal medyadaki sahte haberleri tespit etmeniz için pratik bir rehber:
Çoğu sahte haber, güvenilir haber sitelerini taklit eder veya eski haberleri yeniymiş gibi sunar.
URL’ye Dikkat Edin: Adres çubuğuna bakın. abcnews.com.co gibi garip uzantılar, ünlü bir siteyi taklit etmeye çalışan sahte bir site olabilir.
“Hakkımızda” Kısmı: Sitenin kimin tarafından yönetildiği belli mi? Künye bilgisi, açık adres veya editör isimleri var mı?
Tarih Kontrolü: Haber gerçekten yeni mi? Sık yapılan bir manipülasyon, 5 yıl önceki bir olayı bugün yaşanmış gibi paylaşmaktır.
Görseller en çok manipüle edilen unsurlardır. Fotoğrafın gerçekten o olaya mı ait olduğunu, yoksa başka bir yerden mi alındığını anlamak için:
Nasıl Yapılır? Şüpheli fotoğrafı bilgisayarınıza indirin veya URL’sini kopyalayın. Google Görseller (Google Images), Yandex Görsel veya TinEye sitesine yükleyerek aratın.
Ne Göreceksiniz? Eğer aynı fotoğraf, 2015 yılında bambaşka bir ülkede yaşanan bir olayda kullanılmışsa, önünüzdeki haber sahtedir.
Sahte haberler genellikle mantığınıza değil, duygularınıza (korku, öfke, aşırı sevinç) hitap etmek üzere tasarlanır.
Tık Tuzağı (Clickbait): Başlıklar tamamı BÜYÜK HARFLERLE mi yazılmış? “Buna inanamayacaksınız!”, “Şok şok şok!” gibi ifadeler mi var? Bu tür içerikler genellikle reklam geliri elde etmek veya sizi manipüle etmek içindir.
Dil Bilgisi: Kurumsal ve ciddi haber kaynakları nadiren bariz yazım hataları yapar. Bozuk bir Türkçe, güvenilirlik açısından kırmızı bayraktır.
Yapay zeka ile üretilen sahte videolar (Deepfake) artıyor. Videolarda şunlara dikkat edin:
Göz Kırpma: Videodaki kişi doğal olmayan sıklıkta (çok az veya çok fazla) mı göz kırpıyor?
Dudak Senkronu: Ses ile dudak hareketleri tam örtüşüyor mu?
Cilt ve Işık: Yüz çevresinde bulanıklık veya ışıklandırmada tutarsızlık (yüz aydınlıkken arka planın karanlık olması gibi) var mı?
Sizin yerinize araştırmayı yapmış profesyonel organizasyonlar vardır. Şüphelendiğiniz bir haberi bu sitelerin arama çubuğuna yazarak kontrol edebilirsiniz:
Teyit.org: Türkiye’nin en bilinen doğrulama platformudur.
Doğruluk Payı: Genellikle siyasetçilerin beyanlarını kontrol eder.
Malumatfuruş: Köşe yazarları ve sosyal medyadaki yanlış bilgileri inceler.
Eğer çok büyük bir olay olduysa (örneğin “Ünlü bir siyasetçi istifa etti”), bu haber sadece sosyal medyada anonim bir hesapta mı var?
Ana akım medya organlarına (BBC, AA, Reuters vb.) bakın. Eğer kimse bahsetmiyorsa, muhtemelen gerçek değildir.
Uzmanlar SIFT yöntemini önerir:
S (Stop): Dur. Paylaşmadan önce sakinleş.
I (Investigate): Kaynağı araştır.
F (Find): Daha iyi, daha güvenilir bir kaynak bulmaya çalış.
T (Trace): İddianın ilk kim tarafından ortaya atıldığını (orijinal kaynağı) bul.
Yorum Yap